آوای بونوبوها، سرآغاز زبان؟ دانشمندان کلام پنهان در آواهای نزدیک‌ترین خویشاوندان ما را رمزگشایی کردند
در اعماق جنگل‌های بارانی کنگو، جایی که نزدیک‌ترین خویشاوندان زنده ما، بونوبوها، زندگی می‌کنند، رازی کهن در حال فاش شدن است؛ رازی که درک ما از یگانگی انسان و زبانش را برای همیشه به چالش می‌کشد. پژوهشگران دانشگاه زوریخ و دانشگاه هاروارد در تحقیقی شگفت‌انگیز نشان داده‌اند که بونوبوها آواهای خود را به شیوه‌ای پیچیده و معنادار ترکیب می‌کنند که شباهت حیرت‌انگیزی به ساختار زبان انسان دارد. این کشف که در ژورنال معتبر Science منتشر شده، نشان می‌دهد که پایه‌های اصلی زبان، بسیار قدیمی‌تر از آن چیزی است که تصور می‌کردیم.
محققان با استفاده از روش‌های نوینی که از علم زبان‌شناسی وام گرفته بودند، رفتار صوتی بونوبوهای وحشی را در منطقه حفاظت‌شده کوکولوپوری در جمهوری دموکراتیک کنگو بررسی کردند. آن‌ها برای نخستین بار نشان دادند که ارتباطات صوتی بونوبوها، درست مانند زبان انسان، به شکلی گسترده بر پایه ترکیب‌پذیری (Compositionality) استوار است.
ترکیب‌پذیری، قابلیتی است که به ما اجازه می‌دهد کلمات معنادار را در کنار هم قرار دهیم و عباراتی بسازیم که معنای آن‌ها به معنای تک‌تک کلمات و نحوه ترکیبشان بستگی دارد. در شکل ساده‌تر یا بدیهی آن، معنای عبارت حاصل‌جمع معنای اجزای آن است. برای مثال، وقتی می‌گوییم رقاص موبلوند ، منظورمان شخصی است که هم رقاص است و هم موبلوند.
اما زبان، لایه‌ای پیچیده‌تر نیز دارد. در ترکیب‌پذیری غیربدیهی ، یک جزء، معنای جزء دیگر را تغییر می‌دهد. به عنوان مثال، عبارت رقاص بد به شخصی اشاره ندارد که هم «بد» است و هم رقاص . در اینجا، بد معنای مستقلی ندارد، بلکه کیفیت رقاص بودن را توصیف و تکمیل می‌کند.
فرهنگ لغت زبان بونوبویی
پژوهشگران در گام نخست، با به‌کارگیری روشی که زبان‌شناسان برای سنجش معنای کلمات انسانی توسعه داده‌اند، توانستند به نوعی یک فرهنگ لغت بونوبویی تدوین کنند. ملیسا برتت، پژوهشگر پسادکتری در دپارتمان انسان‌شناسی تکاملی دانشگاه زوریخ و محقق اصلی این پژوهش، می‌گوید: این کار به ما اجازه داد تا فهرستی کامل از آواهای بونوبوها و معنای هر یک تهیه کنیم. این اولین بار است که ما توانسته‌ایم معنای تمام آواها را در کل مجموعه صوتی یک حیوان مشخص کنیم و این گامی بزرگ در درک ارتباطات گونه‌های دیگر است.
ترکیب‌پذیری، ویژگی منحصربه‌فرد انسان نیست
پس از تعیین معنای تک‌آواها، تیم تحقیقاتی به سراغ تحلیل ترکیب‌های آوایی رفت. سایمون تاونزند، استاد دانشگاه زوریخ و نویسنده ارشد مقاله، توضیح می‌دهد: با رویکردمان توانستیم نسبت معنایی میان آواهای منفرد و ترکیب‌های آوایی بونوبوها را به صورت کمّی بسنجیم. آن‌ها ترکیب‌های متعددی را یافتند که معنایشان با معنای اجزای سازنده‌شان مرتبط بود؛ یعنی همان نشانه کلیدی ترکیب‌پذیری.
شگفت‌انگیزتر آنکه برخی از این ترکیب‌ها، شباهت چشمگیری به ساختارهای پیچیده غیربدیهی در زبان انسان داشتند. برای مثال، مشاهده شد که یک بونوبو پیش از آوای سوت (که برای هماهنگی حرکت گروه در فواصل دور به کار می‌رود)، یک آوای ظریف پیپ (صدای کوتاه و زیر) تولید می‌کند تا شرایط اجتماعی پرتنش را نشان دهد (مثلاً وقتی حیوانی با کشیدن یک شاخه در مقابل دیگران خودنمایی می‌کند). در اینجا، پیپ معنای سوت را تغییر می‌دهد و پیام پیچیده‌تری می‌سازد.
برتت می‌گوید: این نشان می‌دهد که ظرفیت ترکیب آواها به روش‌های پیچیده، آن‌طور که زمانی فکر می‌کردیم، منحصر به انسان نیست.
ریشه‌های زبان، قدیمی‌تر از تصور ما
این پژوهش نوری تازه بر ریشه‌های تکاملی طبیعت ترکیب‌پذیر زبان می‌تاباند. مارتین سوربک، استاد دانشگاه هاروارد و از نویسندگان مقاله، اشاره می‌کند: از آنجا که انسان‌ها و بونوبوها حدود ۷ تا ۱۳ میلیون سال پیش نیای مشترکی داشته‌اند، صفات بسیاری را به ارث برده‌اند و به نظر می‌رسد ترکیب‌پذیری نیز یکی از آن‌هاست.
سایمون تاونزند می‌افزاید: بنابراین، مطالعه ما نشان می‌دهد که نیاکان ما حداقل از ۷ میلیون سال پیش، اگر نگوییم بیشتر، به طور گسترده از ترکیب‌پذیری استفاده می‌کرده‌اند. این یافته‌ها ثابت می‌کند که توانایی ساختن معانی پیچیده از واحدهای صوتی کوچک، مدت‌ها پیش از ظهور زبان انسانی وجود داشته و ارتباطات صوتی بونوبوها شباهت‌های بسیار بیشتری با زبان ما دارد. شاید دفعه بعد که به آوای یک حیوان گوش می‌دهیم، باید به یاد بیاوریم که ممکن است در حال شنیدن فصلی از یک داستان تکاملی بسیار کهن باشیم.
0 نظرات